Μάρκος Βαµβακάρης - "Τουλάχιστον δεν τον τσαλάκωσαν"

του Στέλιου Ελληνιάδη

O Mάρκος δεν αναµίχθηκε στην πολιτική, δε διεκδίκησε δηµόσιες θέσεις, δεν απαίτησε την αναγνώρισή του, δεν είχε τηλέφωνα δηµοσιογράφων, δεν συνέτρωγε µε πλούσιους, κορόιδευε τα υπουργιλίκια και πρωθυπουργιλίκια, έγραφε ερωτικά και χασικλίδικα τραγούδια και πέθανε άπορος

Θα περίµενε κανείς ότι στην επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Mάρκου Bαµβακάρη θα γίνονταν σε µεγάλη κλίµακα διάφορες εκδηλώσεις για να τιµηθεί ο καλλιτέχνης που µε την παρέα του έδωσε στο ελληνικό τραγούδι τη µορφή πάνω στην οποία αναπτύχθηκε και βαδίζει εδώ και τουλάχιστον 70 χρόνια. Tίποτα δεν έγινε. Ή µάλλον έγιναν λίγα, σκόρπια. Tο «ντέφι» (µε την αρωγή του Πολιτισµικού Oργανισµού του Δήµου Aθηναίων) πραγµατοποίησε στο Λυκαβηττό µια πολύωρη βραδιά αφιερωµένη στον Mάρκο µε όλους σχεδόν τους καλλιτέχνες που παίζουν ρεµπέτικα, τιµώντας και δέκα βετεράνους του λαϊκού τραγουδιού. Ο Παναγιώτης Kουνάδης έβγαλε ένα χρήσιµο βιβλίο µε τα τραγούδια του Mάρκου (εκδ. Kατάρτι), το οποίο δυστυχώς αποσύρθηκε λόγω αντίδρασης της οικογένειας. Το «Λαϊκό Tραγούδι» (τχ.11) αναφέρθηκε στον Mάρκο µε γνώση και συνέπεια. Μερικές αναφορές έγιναν από καθήκον στην τηλεόραση, και εκτός από τη Mπήλιω Tσουκαλά που προσφέρει στέγη και σε άστεγους, η Σεµίνα Διγενή έκανε µια εκποµπή µε πρωταγωνιστές τον Στέλιο και τον Δοµένικο. Θετικές ενέργειες, αλλά του άξιζε ένα «Διεθνές έτος Mάρκου Bαµβακάρη»!

Aσφαλώς δεν θα τον ένοιαζε πολύ τον Mάρκο, αλλά ο «φόρος τιµής» δεν δίνεται µόνο για να αναγνωριστεί η προσφορά του δηµιουργού αλλά και για να επαναπροσδιοριστεί µε πανηγυρικό τρόπο η αξία και το νόηµα της προσφοράς του µέσα στο αέναο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Bέβαια, δεν είναι η πρώτη φορά που συµβαίνει αυτό και ούτε η τελευταία. Eξάλλου, ο Mάρκος δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις του καθωσπρέπει καλλιτέχνη, ούτε καν του καθωσπρέπει περιθωριακού καλλιτέχνη.

O Mάρκος δεν αναµίχθηκε στην πολιτική, δεν διεκδίκησε δηµόσιες θέσεις, δεν απαίτησε την αναγνώρισή του, δεν είχε τηλέφωνα δηµοσιογράφων, δεν συνέτρωγε µε πλούσιους, κορόιδευε τα υπουργιλίκια και πρωθυπουργιλίκια, έγραφε ερωτικά και χασικλίδικα τραγούδια και πέθανε άπορος. Eίναι µοντέλο αυτό δηµόσιου άνδρα για να παρασηµοφορηθεί (ακόµα και από τη χωροφυλακή);  

Iδιωτικώς όλοι τον εκθειάζουν, αλλά αυτοί που κινούν τα νήµατα της δηµοσιότητας καθορίζουν και το µέτρο της δηµόσιας αναγνώρισης του καλλιτέχνη. Kαι ξέρουν ότι από το σινάφι τους κανένας δεν θα βγει να τους κατηγορήσει γιατί δεν τίµησαν δεόντως τον µεγάλο, αλλά εκτός προδιαγραφών, λαϊκό δηµιουργό. Aντιθέτως, είναι οι πρώτοι που εξανίστανται και διαµαρτύρονται όταν κάποιος από τους αποδεκτούς «µεγάλους» δεν παίρνει τους τίτλους, τις θέσεις, τις δουλειές, την προβολή ή τα φράγκα που διεκδικεί (κυρίως από τα κρατικά ταµεία και τους δηµόσιους οργανισµούς).

Aλλά φοβάµαι ότι και οι δικές µας φωνές δεν απηχούν τη φιλοσοφία του Mάρκου, όπως πολύ καλά την περιέγραψε ο Άκης Πάνου στο «ντέφι», το 1987: «…ασυναίσθητα µες στα τραγούδια του Mάρκου άκουγα κάποιο αντικοινωνικό -µετάφρασέ το όπως θέλεις- στοιχείο, κόντρα στην κοινωνία, χωρίς να την πειράζει. Άκουγα έναν άνθρωπο που έλεγε στην κοινωνία “άσε µε ήσυχο”. Δεν ήταν κόντρα, έλεγε “µη µου πας εσύ κόντρα”. Δεν ήταν αυτό που σήµερα λέµε αναρχικός, όµως τον ενοχλούσε η οργανωµένη κοινωνία που κάπου τού ’µπαινε στα προσωπικά του».

Eυτυχώς, το πιο σηµαντικό είναι ότι ο Mάρκος έπαιξε -και παίζει- πολύ σπουδαίο ρόλο στο νεότερο λαϊκό πολιτισµό, µόνο µε την αξία του. Δε χρειάστηκε τίτλους σπουδών από κονσερβατόρια, ούτε νοµπελίστες ποιητές να του δίνουν στίχους. Γράτσα-γρούτσα το µπουζούκι, σε µικροµάγαζα γεµάτα κάπνα, µε φτωχοδιάβολους πελάτες, έγραψε τα αριστουργήµατα µε τα οποία έφτασε στα πέρατα του κόσµου! Σε 432 διαφορετικούς δίσκους είχε κυκλοφορήσει η «Φραγκοσυριανή» µέχρι το 1992 όταν έκανα τη σχετική έρευνα. Tο πρώτο τραγούδι σε επανεκτελέσεις και εκδόσεις από όλο το ελληνικό ρεπερτόριο! Tο τραγούδι που καθιέρωσε (µε ανεξάντλητη διάρκεια) το ρεµπέτικο σε όλο τον κόσµο, το τραγούδι µε το οποίο εκατοµµύρια άνθρωποι έµαθαν να χορεύουν χασάπικο, το τραγούδι µε το οποίο ξεκίνησαν οι ρεµπέτικες κοµπανίες των Φινλανδών και των Σουηδών!

Aπό πρόπερσι στέλναµε σηµειώµατα παροτρύνοντας τους πάντες να αξιοποιήσουν την εκατοστή επέτειο από τη γέννηση του Mάρκου, αλλά ποιος, πού, τι; Tα υπουργεία και η EPT επένδυσαν τις εθνικές προσδοκίες τους σ’ ένα όµορφο κορίτσι µε ένα αγγλόφωνο ποπ τραγούδι που εκπροσωπεί τη Vivodi. Πρώτη φορά έγινε µια τόσο µεγάλη κινητοποίηση στην Eλλάδα και το εξωτερικό, µε πάρα πολλά λεφτά από κράτος και χορηγούς και ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναµικό, για να προβληθεί η Eλλάδα του «Number one». Oύτε για το Aιγαίο, ούτε για την Kύπρο, εννοείται ούτε για τον Kαβάφη (στα εβδοµήντα χρόνια από το θάνατό του), τον πιο παγκόσµιο από τους ποιητές µας µετά τον Όµηρο, δε δούλεψαν τόσο εντατικά και επιθετικά οι πρεσβείες µας σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες!

Πού να χωρέσει, λοιπόν, ο µεγάλος Mάρκος στις µικρές και ασήµαντες επιλογές τους;

Aπό την άλλη, τώρα που πέρασε η χρονιά αισθάνοµαι ανακούφιση που δεν τον άγγιξαν, να τον τσαλακώσουν µε µειοδοτικούς διαγωνισµούς, τυποποιηµένες δηλώσεις και δεξιώσεις δηµοσίων σχέσεων.

© Περιοδικό Γαλέρα και Στέλιος Ελληνιάδης,

Φεβρουάριος 2006, τεύχος 5