Από τον Θανάση Γιαλκέτση
Η ακόλουθη συνέντευξη του Γάλλου κοινωνιολόγου και ψυχαναλυτή Νταβίντ Μουλμάν δημοσιεύτηκε στον διαδικτυακό τόπο «nonfiction».
• Ποια ήταν η στάση του Μαρξ απέναντι στην ιδέα της προόδου;
Μπορούμε να μιλήσουμε για μιαν εξέλιξη της θέσης του Μαρξ, η οποία δεν θα μπορούσε να εκτιμηθεί μονοσήμαντα. Υπάρχει αρχικά η θέση ενός Μαρξ κληρονόμου του Διαφωτισμού, ο οποίος, για παράδειγμα, στα άρθρα του για την Ινδία του 1853, που δημοσιεύτηκαν στη «New York Daily Tribune», εξηγεί ότι η διάλυση των παραδοσιακών κοινωνιών μπορεί βέβαια να προκαλεί τη νοσταλγία, αλλά ο μηχανισμός της ιστορικής ανάπτυξης απαιτεί την καταστροφή των κοινωνικών δομών του «ανατολικού δεσποτισμού». Παρά την αποστροφή που νιώθει ο Μαρξ για τα συμφέροντα που στηρίζουν την αγγλική αποικιοκρατία, αυτή η τελευταία γίνεται αντιληπτή ως ένα αναγκαίο στάδιο. Ο Μαρξ εδραιώνει μια σχέση ανάμεσα στην καταστροφή και την αναγέννηση, που υποδηλώνει μια γραμμική αντίληψη της προόδου. Στο δεύτερο άρθρο του με τίτλο «The Future Results of British Rule in India», ο Μαρξ αναφέρεται στην ανάπτυξη του σιδηροδρόμου και υπογραμμίζει περισσότερο τις καταστροφικές συνέπειες μιλώντας για τις «ολέθριες επιπτώσεις της βιομηχανίας», αλλά παραμένει πιστός στην ιδέα της ιστορικής αναγκαιότητας.
Ο στοχασμός του Μαρξ θα τροποποιηθεί όταν θα γράφει τα έργα που αφιερώνει στη Ρωσία, των οποίων μαρτυρίες μπορούμε να διαβάσουμε στην περίφημη απάντηση που έδωσε στον Μιχαήλοφσκι το 1877, καθώς και στην επιστολή του στη Βέρα Ζάσουλιτς το 1881. Ο Μαρξ πραγματεύεται το ζήτημα της ιδιαίτερης μορφής της παραδοσιακής «ρωσικής κοινότητας» και εκφράζει την ανησυχία του για τους κινδύνους να πάψει να είναι γόνιμη η γη εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης. Αναρωτιέται επίσης για τη δυνατότητα να αποφύγει η Ρωσία το στάδιο των δεινών του βιομηχανικού καπιταλισμού. Αυτή η σημαντική εξέλιξη, στον αντίποδα του εξελικτικού και ντετερμινιστικού τρόπου σκέψης που χαρακτηρίζει τα άρθρα για την Ινδία του 1853, σηματοδοτεί πολλές σπουδαίες τομές. Από τη μια μεριά, έρχεται σε ρήξη με μια μονοσήμαντη αντίληψη της Ιστορίας και της ανάπτυξής της και αμφισβητεί την ιδέα των αναγκαίων ιστορικών σταδίων.
Συνέχεια >>>>>>>>>>>>
Από την άλλη μεριά, ο Μαρξ επεκτείνει τα δεινά του καπιταλισμού, τα οποία πλήττουν πλέον όχι μόνον τις κοινωνικές δομές αλλά και την ίδια τη φύση. Πάνω σε αυτήν την εξέλιξη μπορεί να θεμελιωθεί μια ανοιχτή αντίληψη των ιστορικών διαδικασιών, η οποία δεν θα αντιπαραθέτει τη δομική «αντικειμενική» αντίφαση μεταξύ κοινωνικών τάξεων και την έλευση του επαναστατικού γεγονότος με την «υποκειμενική» κινητοποίηση της επαναστατικής τάξης. Υπάρχουν βέβαια ιστορικές δυνατότητες, αλλά δεν υπάρχει ιστορικά αναπόφευκτο. Οι επαναστάτες δεν πρέπει να βασίζονται στην ιδέα μιας συνεχούς διαδικασίας με κατάληξη τη «Μεγάλη νύχτα». Το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», που έθεσε η Ρόζα Λούξεμπουργκ, διατυπώνει καλά, νομίζω, τους κινδύνους που συνδέονται με κάθε επαναστατική πολιτική στερούμενη τόλμης.
Η ακόλουθη συνέντευξη του Γάλλου κοινωνιολόγου και ψυχαναλυτή Νταβίντ Μουλμάν δημοσιεύτηκε στον διαδικτυακό τόπο «nonfiction».
• Ποια ήταν η στάση του Μαρξ απέναντι στην ιδέα της προόδου;
Μπορούμε να μιλήσουμε για μιαν εξέλιξη της θέσης του Μαρξ, η οποία δεν θα μπορούσε να εκτιμηθεί μονοσήμαντα. Υπάρχει αρχικά η θέση ενός Μαρξ κληρονόμου του Διαφωτισμού, ο οποίος, για παράδειγμα, στα άρθρα του για την Ινδία του 1853, που δημοσιεύτηκαν στη «New York Daily Tribune», εξηγεί ότι η διάλυση των παραδοσιακών κοινωνιών μπορεί βέβαια να προκαλεί τη νοσταλγία, αλλά ο μηχανισμός της ιστορικής ανάπτυξης απαιτεί την καταστροφή των κοινωνικών δομών του «ανατολικού δεσποτισμού». Παρά την αποστροφή που νιώθει ο Μαρξ για τα συμφέροντα που στηρίζουν την αγγλική αποικιοκρατία, αυτή η τελευταία γίνεται αντιληπτή ως ένα αναγκαίο στάδιο. Ο Μαρξ εδραιώνει μια σχέση ανάμεσα στην καταστροφή και την αναγέννηση, που υποδηλώνει μια γραμμική αντίληψη της προόδου. Στο δεύτερο άρθρο του με τίτλο «The Future Results of British Rule in India», ο Μαρξ αναφέρεται στην ανάπτυξη του σιδηροδρόμου και υπογραμμίζει περισσότερο τις καταστροφικές συνέπειες μιλώντας για τις «ολέθριες επιπτώσεις της βιομηχανίας», αλλά παραμένει πιστός στην ιδέα της ιστορικής αναγκαιότητας.
Ο στοχασμός του Μαρξ θα τροποποιηθεί όταν θα γράφει τα έργα που αφιερώνει στη Ρωσία, των οποίων μαρτυρίες μπορούμε να διαβάσουμε στην περίφημη απάντηση που έδωσε στον Μιχαήλοφσκι το 1877, καθώς και στην επιστολή του στη Βέρα Ζάσουλιτς το 1881. Ο Μαρξ πραγματεύεται το ζήτημα της ιδιαίτερης μορφής της παραδοσιακής «ρωσικής κοινότητας» και εκφράζει την ανησυχία του για τους κινδύνους να πάψει να είναι γόνιμη η γη εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης. Αναρωτιέται επίσης για τη δυνατότητα να αποφύγει η Ρωσία το στάδιο των δεινών του βιομηχανικού καπιταλισμού. Αυτή η σημαντική εξέλιξη, στον αντίποδα του εξελικτικού και ντετερμινιστικού τρόπου σκέψης που χαρακτηρίζει τα άρθρα για την Ινδία του 1853, σηματοδοτεί πολλές σπουδαίες τομές. Από τη μια μεριά, έρχεται σε ρήξη με μια μονοσήμαντη αντίληψη της Ιστορίας και της ανάπτυξής της και αμφισβητεί την ιδέα των αναγκαίων ιστορικών σταδίων.
Συνέχεια >>>>>>>>>>>>
Από την άλλη μεριά, ο Μαρξ επεκτείνει τα δεινά του καπιταλισμού, τα οποία πλήττουν πλέον όχι μόνον τις κοινωνικές δομές αλλά και την ίδια τη φύση. Πάνω σε αυτήν την εξέλιξη μπορεί να θεμελιωθεί μια ανοιχτή αντίληψη των ιστορικών διαδικασιών, η οποία δεν θα αντιπαραθέτει τη δομική «αντικειμενική» αντίφαση μεταξύ κοινωνικών τάξεων και την έλευση του επαναστατικού γεγονότος με την «υποκειμενική» κινητοποίηση της επαναστατικής τάξης. Υπάρχουν βέβαια ιστορικές δυνατότητες, αλλά δεν υπάρχει ιστορικά αναπόφευκτο. Οι επαναστάτες δεν πρέπει να βασίζονται στην ιδέα μιας συνεχούς διαδικασίας με κατάληξη τη «Μεγάλη νύχτα». Το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», που έθεσε η Ρόζα Λούξεμπουργκ, διατυπώνει καλά, νομίζω, τους κινδύνους που συνδέονται με κάθε επαναστατική πολιτική στερούμενη τόλμης.